System gospodarowania o możliwie zrównoważonej produkcji roślinnej i zwierzęcej w obrębie gospodarstwa, bazujący na środkach naturalnych, nieprzetworzonych technologicznie; aktywizując przyrodnicze mechanizmy produkcyjne w gospodarstwie zapewnia trwałą żyzność gleby i zdrowotność zwierząt oraz wysoką jakość biologiczną produktów rolniczych. Zrównoważony system pod względem ekologicznym – nie obciąża środowiska w stopniu większym niż naturalne ekosystemy, ekonomicznym – jest w dużym stopniu niezależny od nakładów zewnętrznych, społecznym – umożliwia zachowanie oraz rozwój wsi i rolnictwa jako wartości społecznych i kulturowych.
ZASADY
Podstawowa zasada rolnictwa ekologicznego to odrzucenie, środków chemii rolnej, weterynaryjnej i spożywczej. Dzięki temu osiąga się:
– ochrona środowiska produkcji rolniczej: gleby, wody, krajobrazu (dążenie do biologicznej samoregulacji w obrębie gospodarowania, rozumianego jako system ekologiczny);
– wysoka jakość biologiczna płodów rolnych („pierwotna”), nawiązująca do właściwości produktów powstających naturalnie w przyrodzie, bez ingerencji człowieka;
– poprawa żyzności gleby – uważana za podstawę zdolności produkcyjnych;
– dążenie do zamknięcia obiegu materii – poprzez zrównoważenie produkcji zwierzęcej w gospodarstwie(samowystarczalność paszowo – nawozowa);
– różnorodność biologiczna (gatunkowa) – sprzyjająca przywracaniu równowagi w środowisku produkcji.
CELE
– Wytwarzanie w dostatecznej ilości żywności o wysokich walorach odżywczych.
– Gospodarowanie zasobami naturalnymi z poszanowaniem mechanizmów biologicznych, które regulują funkcjonowanie systemów przyrodniczych.
– Podtrzymywanie i wzmacnianie cykli biologicznych w gospodarstwie; dotyczy to zarówno mikroorganizmów, flory i fauny glebowej, jak i roślin i zwierząt gospodarskich.
– Utrzymanie oraz dążenie do podwyższania żyzności gleby.
– Maksymalne wykorzystanie odnawialnych zasobów w oparciu o regionalną organizację produkcji rolniczej.
– Zapewnienie zwierzętom gospodarskim warunków zgodnych z potrzebami bytowymi poszczególnych gatunków.
– Unikanie jakichkolwiek form zanieczyszczenia środowiska w następstwie działalności rolniczej.
– Utrzymanie biologicznej różnorodności (bogactwa genetycznego) w gospodarstwie i jego otoczeniu, włączając ochronę dziko bytujących roślin i zwierząt.
– Zapewnienie eko-producentom wysokiej jakości życia, odpowiednich dochodów i satysfakcji zawodowej oraz bezpiecznych warunków pracy i życia.
– Zwrócenie uwagi na pozaprodukcyjne aspekty gospodarowania rolniczego: ekologiczne i społeczne.
GOSPODARSTWO EKOLOGICZNE
W gospodarstwie ekologicznym zaleca się jednoczesne prowadzenie produkcji roślinnej i zwierzęcej.
Obsada zwierząt powinna wynosić 0,5-1,5 SD na 1 ha przeliczeniowy. Kryterium to nie dotyczy gospodarstw ogrodniczych – wyjątkowo – rolniczych, pod warunkiem przeznaczenia odpowiedniej powierzchni na uprawę roślin w celach nawozowych.
Podstawowe nawozy i pasze powinny być wytwarzane w gospodarstwie.
Gospodarstwo ekologiczne powinno odznaczać się ładem organizacyjnym i porządkiem w obejściu.
ŚRODOWISKO I LOKALIZACJA GOSPODARSTWA
Gospodarstwo powinno być położone w takiej odległości od emitorów pyłów, od zwałowisk odpadów metalonośnych i od dużych ferm zwierzęcych produkujących gnojowicę, aby można było wykluczyć możliwości stałego wpływu zanieczyszczeń.
Odległość gospodarstwa od drogi o dużym natężeniu ruchu (ponad 500 pojazdów na godzinę) powinna wynosić co najmniej 100 m; obiekty gospodarstwa zaleca się odgrodzić od strony drogi gęstym żywopłotem.
Gospodarstwo powinno być położone w takiej odległości od cieków z wodą pozaklasową wylewającą wiosną, aby wykluczyć jej wpływ.
Jakość wody gruntowej, studziennej i z wodociągu, tak pod względem składu chemicznego, jak i wskaźników mikrobiologicznych, powinna odpowiadać normom krajowym.
Gospodarstwo nie może być położone w strefie ochronnej zakładu przemysłowego (z uwagi na niebezpieczeństwo skażeń).
NAWOZY I NAWOŻENIE
Celem nawożenia jest: dostarczenie substratu organizmom glebowym; oraz stworzenie optymalnych warunków rozwoju roślin.
Podstawowymi nawozami w gospodarstwie ekologicznym są: obornik, kompost, gnojówka i woda gnojowa, (te ostatnie stosowane tylko w okresie od kwietnia do końca sierpnia) oraz nawozy zielone. W rejonach górskich dopuszcza się stosowanie gnojowicy, pod kontrolą doradcy.
NAWOZY UZUPEŁNIAJĄCE
Nawozy uzupełniające stanowią:
– nawozy mineralne: mielone skały takie jak: bazalt, bentonit, gips, kizeryt, dolomit, wapno magnezowe, węglanowe, kreda nawozowa (pojeziorna, łąkowa, margiel); boraks; nawozy potasowe: kainit, kalimagnezja, siarczan potasu; skały fosforytowe (mączki); popiół drzewny;
-nawozy organiczne: mączka z kości, krwi, rogów, pierza, skorupy jaj, mączka rybna, odpady z własnego gospodarstwa; makuchy, kora drzewna i trociny;
-muł i osady naturalnych zbiorników wodnych; torf w ilości do 20% w podłożach do produkcji rozsad.
NAWOZY NIEDOZWOLONE
-syntetyczne nawozy azotowe, guano, nawozy przemysłowe (w tym chelatowe, mikroelementowe i dolistne), nawozy o spowolnionym działaniu itp.;
-gnojowica, komposty z odpadów komunalnych, osady ściekowe spoza gospodarstwa, nie przekompostowane fekalia, komposty z udziałem fekaliów w uprawie warzyw, odchody z ferm zwierząt futerkowych, nawóz popieczarkowy (podłoże) z konwencjonalnych pieczarkarni.
– produkowane przemysłowo nawozy organiczne (w tym tzw. biohumus), nawozy organiczno- mineralne (w tym na bazie węgla brunatnego), popioły węgla z elektrociepłowni, kotłowni i zakładów przemysłowych.
UPRAWA ROLI
Uprawa roli powinna być wykonywana z myślą o stałym podwyższaniu żyzności gleby.
Ogólne zasady uprawy to: płytkie odwracanie, głębokie spulchnianie; ograniczenie liczby przejazdów (agregatowanie narzędzi); maksymalne skrócenie czasu, w którym gleba pozostaje bez okrywy roślinnej.
PŁODOZMIAN
Płodozmian w gospodarstwie ekologicznym ma do spełnienia następujące funkcje:
– utrzymanie optymalnej zawartości próchnicy oraz żyzności gleby;
– zapobieganie nadmiernemu rozwojowi chorób i szkodników;
– niedopuszczenie do niekontrolowanego rozwoju chwastów;
– rotacja powinna być minimum czteroletnia;
– powinien uwzględniać rośliny z rodziny motylkowatych minimum 25%;
– musi obejmować międzyplony.
OGRANICZANIE ZACHWASZCZENIA
Działania zapobiegawcze:
– właściwy płodozmian (dobór i następstwo roślin uprawnych);
– kompostowanie materiałów organicznych;
– odpowiedni dobór odmian roślin uprawnych;
– uprawa międzyplonów (ozimych, ścierniskowych) i śródplonów (wsiewek);
– czyszczenie materiału siewnego;
– przedsiewna uprawa roli;
– ściółkowanie i mulczowanie.
Bezpośrednie zwalczanie: metody mechaniczne, metody termiczne.
Zabiegi niedozwolone: stosowanie herbicydów (także na miedzach, brzegach pól, w rowach, przy drogach i pasach zadrzewień śródpolnych).
DOBÓR ODMIAN ROŚLIN UPRAWNYCH
W rolnictwie ekologicznym są preferowane odmiany genetycznie ustalone, o tzw. szerokiej odporności na choroby i szkodniki, jak również konkurencyjne wobec chwastów formy lokalne, które ukształtowały się w ciągu wielu lat uprawy w danym regionie.
MATERIAŁ SIEWNY I SADZENIOWY
Ideą rolnictwa ekologicznego jest, by materiał siewny był reprodukowany regionalnie, w gospodarstwach ekologicznych.
Niedozwolona jest uprawa roślin genetycznie modyfikowanych.
Syntetyczne zaprawy nasienne są zakazane.
Dozwolone jest zaprawianie nasion wapnem hydratyzowanym w ilości 2 kg100kg.
Można przedsiewnie traktować nasiona preparatami biodynamicznymi i dojrzałym kompostem, dopuszczone są zabiegi fizyczne przyspieszające kiełkowanie, jak moczenie nasion, skaryfikowanie, a także – w celach fitosanitarnych – moczenie w roztworze nadmanganianu potasu.
REGULATORY WZROSTU I ROZWOJU
-Dozwolone są naturalne substancje, jak: preparaty biodynamiczne, wyciągi kompostowe, ekstrakty roślinne, itp..
-Niedozwolone jest stosowanie substancji syntetycznych o charakterze hormonów roślinnych, jak: antywylegacze, substancje stymulujące rozkrzewianie, stymulujące zapłodnienie i inicjujące partenokarpiczne zawiązywanie owoców, przyśpieszające lub opóźniające dojrzewanie, hamujące kiełkowanie bulw i cebul, pobudzające ukorzenianie sadzonek i in.
OCHRONA ROŚLIN
Podstawą ochrony są działania zapobiegające nadmiernemu rozwojowi chorób i szkodników.
Składają się na nie: właściwe kształtowanie krajobrazu, wprowadzenie prawidłowego płodozmianu; podwyższanie aktywności biologicznej gleby; wzmacnianie kondycji roślin uprawnych.
OGRANICZANIE POPULACJI SZKODNIKÓW
Dopuszcza się stosowanie następujących środków:
– preparatów wirusowych, bakteryjnych (np. na bazie Bacillus thuringiensis) i grzybowych;
– substancji feromonowych pod warunkiem, że nie są nimi traktowane bezpośrednio rośliny uprawne;
– sterylizacja samców szkodliwych owadów;
– emulsji na bazie oleju parafinowego oraz na bazie tłuszczów roślinnych i zwierzęcych;
– preparatów roślinnych, np. z pokrzywy, skrzypu, z bylicy, wrotyczu pospolitego, z miodli indyjskiej, z gorzkli, złocienia dalmatyńskiego, z derysa trującego;
– szarego mydła;
– ziemi okrzemkowej;
– sproszkowanych skał;
– mleka.
OGRANICZANIE CHORÓB ROŚLIN
Dozwolone jest stosowanie preparatów pochodzenia roślinnego, np. skrzypu, cebuli, czosnku, chrzanu i innych.
Preparaty miedziowe (na bazie CuSO4, w stężeniu do 0,05%) mogą być stosowane wyjątkowo, ze względu na niebezpieczeństwo gromadzenia się miedzi w glebie.
Preparaty siarkowe mogą być stosowane z zachowaniem zasad bezpieczeństwa, tak by nie szkodzić owadom pożytecznym.
Dozwolone są następujące środki roślinne i mineralne do pielęgnacji oraz wzmacniania roślin, a także zwiększające przyczepność:
wyciągi, wywary, napary, „gnojówki” ziołowe, wyciągi i mączki glonów, mączki skalne, np.bentonit, bazalt, szkło wodne (krzemian sodu) nadmanganian potasu (w stężeniu do 2%) do zaprawiania nasion; preparaty krzemionkowe, propolis, szare mydło.
CHÓW I HODOWLA ZWIERZĄT
Obecność zwierząt w gospodarstwie ekologicznym sprzyja urozmaiceniu upraw polowych, ze względu na konieczność pozyskania odpowiednich pasz. Chów zwierząt usprawnia zamknięcie obiegu materii organicznej w ramach gospodarstwa (produkcja obornika). Zwierzęta mogą wykorzystywać takie tereny gospodarstwa, które nie nadają się pod uprawę roślin towarowych.
Obsada zwierząt powinna zawierać się w przedziale 0,5-1,5 SD na 1 ha przeliczeniowy.
GATUNKI I RASY ZWIERZĄT
Dobór gatunków i ras zwierząt gospodarskich jest uzależniony od warunków lokalnych. Różnorodność zwierząt zapewnia również różnorodność produkcji roślinnej. Zwierzęta gospodarskie są z natury zwierzętami stadnymi i należy zapewnić im odpowiednie warunki zoohigieniczne oraz możliwość korzystania z wybiegów. Oznacza to m.in. dostosowanie wielkości stada do wymagań gatunku (rasy) zwierząt, jak i możliwości produkcyjnych gospodarstwa.
Wskazany jest dobór takich zwierząt, które zapewniają zadowalający poziom produkcji i charakteryzują się dobrą zdrowotnością, długowiecznością, łagodnością, dobrym wykorzystaniem pasz gospodarskich.
Sztuczne krycie jest dopuszczalne.
Zwierzęta wyhodowane na drodze inżynierii genetycznej nie są dopuszczone do utrzymywania w gospodarstwach ekologicznych. Ograniczenie to dotyczy także zabiegów transplantacji zarodków.
POCHODZENIE ZWIERZĄT
Zaleca się, aby zwierzęta utrzymywane w gospodarstwach ekologicznych pochodziły z danego gospodarstwa lub innych gospodarstw ekologicznych.
Zobacz stronę gospodarstwa ekologicznego Państwa Aleksandry i Mieczysława Babalskich.
