Nauczanie na odległość, e-learning, e-nauka – różne nazwy określają to samo zjawisko – przyswajanie wiedzy na odległość za pośrednictwem odpowiednich technik komputerowych przy pomocy Internetu.
Uczącemu się wystarczą komputer połączony z siecią i zestaw słuchawkowy do obsługi telefonii internetowej. Nauczający korzysta często z rozbudowanych platform ze specjalnym oprogramowaniem dostosowanym do specyfiki swojej oferty edukacyjnej. Nauka przez Internet obejmuje bardzo różne formy kształcenia: kursy językowe, zawodowe, profesjonalne kursy dla pracowników firm, studia licencjackie, magisterskie i uzupełniające, korepetycje. Ta lista na pewno nie jest wyczerpana. Rynek usług edukacyjnych przez Internet rozwija się proporcjonalnie do rozwoju technicznego – niezwykle dynamicznie. To, co jeszcze 10 lat temu uznalibyśmy za futurologię – dziś staje się rzeczywistością. Przez Internet płacimy rachunki, rozmawiamy ze światem, pracujemy. Dlaczego więc się nie uczyć?
Zalety i bariery
Szczególnie, że nauka przez Internet niesie ze sobą ogromne korzyści: daje możliwość uczenia się w dowolnym miejscu i o dowolnej porze, natychmiastowego dostępu do wszystkich potrzebnych materiałów, szybkiego i indywidualnego kontaktu z nauczycielem, spersonalizowanego podejścia do studenta, oraz wiele innych możliwości, których nie oferują tradycyjne sposoby przyswajania wiedzy.
Rozwój e-learningu wyrasta nie tylko z rozwoju nowych technologii i ich ogólnej dostępności. U podłoża popularności nauki przez Internet decyduje również czynnik ekonomiczny – taka forma znacznie obniża koszty związane z organizacją tradycyjnych kursów czy studiów. Szkoła wyższa, językowa czy zawodowa – zamiast inwestować w wynajem (lub budowę) kompleksu sal i zaplecza administracyjnego niezbędnego do zapewnienia sobie właściwego funkcjonowania – może zajmować pomieszczenia znacząco mniejsze – nie ma, bowiem konieczności zapewnienia fizycznego pomieszczenia dla odbiorców takiej oferty. Z perspektywy uczestnika, który wybiera taką formę kształcenia – koszty również maleją lawinowo. Po pierwsze kursy takie są tańsze ze względu na wspomniane wyżej niższe koszty ich organizacji; Po drugie odpadają koszty własne: dojazdu, zakwaterowania, wyżywienia.
Nauka przez Internet zadomowiła się również w dużych firmach, które szybko dostrzegły w tej formie edukacji pomoc w podnoszeniu kwalifikacji pracowników, a jednocześnie możliwość znacznej redukcji kosztów związanych z wysyłaniem ich na zewnętrze kursy.
Mniejsze koszty nie są jednak jedyną zaletą e-learningu. Równie ważną jest oszczędność czasu związana z pozostaniem w domu lub biurze bez potrzeby przemieszczeniem się na kurs. Wbrew pozorom jest to czynnik niezwykle motywujący; szczególnie w przypadku dalekiej drogi dojazdu i niedogodności pogodowych. Kolejną zaletą jest możliwość nauki w dowolnym miejscu (w pociągu, w bibliotece, w trakcie wyjazdu) oraz o dowolnej porze. Jest to niezwykle istotne. Każdy z nas ma, bowiem inne możliwości o różnych porach dnia. Tradycyjne kursy odbywają się często po zajęciach szkolnych lub po pracy, kiedy jesteśmy zmęczeni i nasze możliwości percepcyjne są znacznie ograniczone. Ten problem znika w przypadku kursów czy korepetycji online – możemy je odbyć w czasie najbardziej dla nas dogodnym.
Największą barierą, jeżeli chodzi o podjęcie nauki przez Internet, jest brak bezpośredniego kontaktu z osoba uczącego. Nauka przez Internet wydaje się w pierwszym odruchu paradoksalna– przyzwyczailiśmy się, że wiedzę zawsze przekazuje nam żywy człowiek, a tymczasem w przypadku e-learningu, tego kogoś fizycznie z nami nie ma. Nawet, jeśli w dużej mierze samodzielnie uczyliśmy się z książek i podręczników (na studiach lub kursach), to istniała perspektywa egzaminu, podczas której stawaliśmy oko w oko z egzaminatorem.
Bariera nieufności wobec braku kontaktu z żywym człowiekiem znika jednak wraz z rozwojem techniki. Jeszcze kilka lat temu rozwój telefonii internetowej był w powijakach – obecnie korzysta z niego coraz więcej osób z racji praktycznego braku kosztów. Dodatkowo, możliwy jest obecnie przesył obrazu– przy pomocy odpowiedniego oprogramowania możemy się wzajemnie widzieć na ekranie komputera.
Nie mam wątpliwości, że technika poradzi sobie z przełamaniem tej bariery psychologicznej, szczególnie w perspektywie ilości zalet wynikających z e-learningu.
Metodyka
Warto poświęcić kilka słów metodyce procesu nauczania. Jak łatwo zauważyć, Internet towarzyszy procesowi edukacji odwrotnie proporcjonalnie do wieku uczącego się. Im jesteśmy starsi, tym częściej korzystamy z Internetu w sposób usystematyzowany. Im młodsi, tym mniej, albo w ogóle. Jest to naturalna konsekwencja ludzkich możliwości koncentracji oraz ilości obowiązków, które towarzyszą nam na poszczególnych etapach życia.
Najmniej podatny na ‘internetyzację’ jest podstawowy etap procesu edukacji – szkoła podstawowa i gimnazjum. Wynika to z dwóch rzeczy: obowiązku skolaryzacji– uczniowie szkół podstawowych muszą chodzić do szkoły, ponieważ, aby przyswajać wiedzę w sposób systematyczny potrzebują ram obowiązku. Po drugie – na tym etapie rozwojowym – łatwiej przyswajają wiedzę ‘opowiedzianą’ przez nauczyciela. Kontakt z żywym człowiekiem wzmacnia chęć pracy i zaangażowanie w naukę.
Sytuacja zmienia się w szkołach średnich, gdzie zakładana jest już większa samodzielność i odpowiedzialność ze strony ucznia. Do referatów, sprawdzianów i prac domowych coraz częściej korzysta on z Internetu w sposób usystematyzowany. Szuka konkretnych informacji, uczy się języków. W Polsce nie ma jeszcze liceów oferujących nauczanie na tym poziomie przez Internet, niemniej w Europie i Stanach Zjednoczonych jest ich już całkiem sporo. Internet na etapie edukacji średniej jest już jednak silnie obecny, szczególnie w obszarze korepetycji.
Korepetycje
Korepetycje przez Internet mogą być udzielane praktycznie ze wszystkich przedmiotów maturalnych. Przy pomocy telefonii internetowej, której koszty sprowadzają się do zakupu zestawu słuchawkowego z mikrofonem lub komunikatora, (najpopularniejszy to bezpłatne Gadu-Gadu) korepetytor i uczeń odbywają lekcję na odległość, siedząc przed ekranami swoich komputerów. Do korepetycji nie jest wymagana specjalna platforma ani oprogramowanie ( o nich za chwilę). Dobrze jest mieć stałe łącze do Internetu, żeby przesyłane materiały krążyły w miarę szybko. Korepetycje przez Internet nie muszą zastępować tradycyjnych lekcji z nauczycielem- mogą być ich uzupełnieniem. E-learning jest szeroko wykorzystywany, jako wsparcie tradycyjnego procesu nauczania: poprzez udostępnienie materiałów z w własnej strony, weryfikację zadań online lub prowadzenie konwersacji.
Kursy językowe
W przypadku, w którym chcielibyśmy korzystać z możliwości nauki w większej grupie warto jednak zastanowić się nad wykupieniem kursu. Kursy takie można zacząć w dowolnym czasie; nie stosują się, bowiem do semestrów kalendarzowych, co jest ich dodatkową zaletą. Rzetelne instytucje działają w oparciu o odpowiednią infrastrukturę informatyczną. Kursy online powinny być zorganizowane na specjalnych platformach, w oparciu o oprogamowanie komputerowe (najpopularniejsze to: BSCW- ang. Basic Support for Cooperative Work, czy CSCW- ang.Computer Supported Cooperative Work), zawierające dobrze przygotowane narzędzia: umożliwiające uczestnictwo kilku osób w grupie, w czasie rzeczywistym (zazwyczaj są to komunikatory zaprojektowane na potrzeby platform), bez opóźnień w przesyle danych, weryfikację testów w czasie rzeczywistym, czy udział w zajęciach wyłącznie po zalogowaniu się. Podobnie, jak w przypadku korepetycji– tego typu kursy oferowane są w bardzo wielu dziedzinach – przeważa jednak oferta szkół językowych.
Sama idea organizacji kursu jest podobna do tradycyjnej– wybieramy odpowiedni dla siebie kurs i poziom (w przypadku języków zostaniemy zaproszeni do egzaminu kwalifikującego, który odbędzie się online). Po kwalifikacji do odpowiedniej grupy (zazwyczaj małej 2-4 osobowej) należy wykupić kurs. Po wykupieniu, logujemy się do systemu i uzyskujemy pełen dostęp do materiałów: biblioteki, tekstów, testów, ćwiczeń oraz personalny kalendarz, który będzie nam przypominał o terminach. Spotkania z grupą – częstotliwość i długość trwania 1 sesji ustalamy zazwyczaj wewnątrz grupy.
Kursy online są znacznie tańsze od kursów oferowanych na rynku. Jeżeli chodzi o kursy językowe to przeciętnie cena za semestr (52 lekcje) waha się od 13- 19 zł za godzinę. To naprawdę niewiele, a jakość kursów online nie ustępuje jakością kursom tradycyjnym. Zanim wybierzemy jednak kurs– warto poprosić o referencje– np. testowy dostęp do części platformy, żeby przekonać się, jakimi materiałami dysponuje, jaki jest interfejs– czy jest dla nas jasny i łatwy w nawigacji. Warto poprosić o dostęp do forum i dowiedzieć się jak oceniają kursy ich uczestnicy.
W tym miejscu chciałabym zwrócić uwagę na kursy oznaczone jako multimedialne. W ich ofercie znajdują się materiały ‘wizualne, dźwiękowe lub drukowane’, możliwość korzystania ze strony, multimedialny słownik na stronie. Zazwyczaj towarzyszy im hasło ‘komplet materiałów wysyłamy na CD’. Kursy multimedialne nie są kursami online, nie oferują dostępu do żadnej platformy, a często tylko do strony internetowej, bez odpowiednich narzędzi; organizatorzy nie oferują nam zajęć w realnym czasie z lektorem zdolnym komunikować się sprawnie jednocześnie z dwoma lub trzema uczniami. Kursy te w istocie niewiele się różnią od kursów korespondencyjnych– większość materiałów i tak jest przesyłana (w multimedialnej oprawie), czy to pocztą tradycyjną, czy elektroniczną, ale nie ma tu stałego kontaktu z nauczycielem.
Magister z domu
E-learning wkroczył także w najtrudniejszy segment rynku edukacyjnego- szkolnictwo wyższe. Jest to najpoważniejszy z etapów edukacji, decydujący w dużej mierze o karierze zawodowej. W związku z tym, podejmujący naukę na studiach, zazwyczaj wybierają uczelnię w sposób uważny, w oparciu o ogromną ilość kryteriów. E-learning, ze względu na swoje zalety, o których pisałam wcześniej, staje się coraz częściej rozsądną alternatywą, dla ludzi chcących zdobyć dyplom szkoły wyższej, minimalizując przy tym ogromne koszty związane w dojazdami na studia zaoczne lub studenckim utrzymaniem w przypadku studiów dziennych. Studia przez Internet są również alternatywą dla osób, które pracują lub mają innego rodzaju obowiązki, z racji na oferowaną swobodę, jeśli chodzi o zaangażowanie czasowe.
Wiodącą instytucją na polskim rynku studiów przez Internet jest Polski Uniwersytet Wirtualny– założony wspólnie przez dwie renomowane uczelnie wyższe: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie oraz Wyższą Szkołę Humanistyczno-Ekonomiczną w Łodzi. Uniwersytet działa od 2002 (są, więc już jego pierwsi absolwenci). Oferuje studia magisterskie, licencjackie, uzupełniające w zakresie m.in. politologii, zarządzania, marketingu, informatyki. W chwili obecnej na platformie PUW zarejestrowanych jest ok. 700 studentów (w tym studentów zagranicznych). Poza wymienionymi kierunkami, PUW opracowuje również metodykę kształcenia przez Internet oraz oferuje najnowsze technologie, służące nauczaniu online, które cieszą się coraz większym zainteresowaniem wśród innych instytucji edukacyjnych.
Rozwój nowych technologii doprowadził do tego, że po to, by zdobyć dyplom wyższej uczelni nie musimy praktycznie wychodzić z domu (nawet po to, żeby go odebrać). Jednocześnie, socjologowie wskazują, że pęd do wiedzy i podnoszenia kwalifikacji nie zmalał – co ilustrują dane statystyczne, mówiące o zwiększeniu w ostatnich latach w Polsce odsetka osób w wyższym wykształceniem. Łącząc te dwie obserwacje możemy mieć pewność, że przyszłość e-learningu jeszcze przed nami.
