Żółtaczka – to żółte zabarwienie skóry, błon śluzowych i białek oczu, spowodowane wzrostem we krwi poziomu bilirubiny. Może występować w wielu chorobach, ale u większości zdrowych noworodków jest objawem fizjologicznym – pojawia się w 2 lub 3 dniu życia, jest niezbyt intensywna i najczęściej ustępuje do 10 dnia. U noworodków może być też objawem poważnej choroby np. posocznicy (sepsy), niedrożności dróg żółciowych (żółtaczka mechaniczna), czy konfliktu serologicznego.
U dzieci i u osób dorosłych pojawienie się żółtaczki jest objawem patologicznym, towarzyszy wielu chorobom wątroby i dróg żółciowych, chorobom krwi przebiegającym z rozpadem krwinek czerwonych, zatruciom i zakażeniom.
Jedną z częstszych przyczyn pojawienia się żółtaczki są wirusowe zapalenia wątroby. W Polsce występują trzy typy tej choroby.
Trzy typy żółtaczki – A, B, C
Wirusowe zapalenie wątroby typu A (wzw A) jest nazywane popularnie żółtaczką pokarmową. Wywołuje je wirus zapalenia wątroby typu A (HAV). Przebieg choroby u dzieci i młodzieży najczęściej jest lekki, u dorosłych choroba przebiega ciężej. Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową – jest to choroba brudnych rąk. Łatwo można zarazić się w ubikacji lub w stołówce. Okres wylęgania trwa 2 do 6 tygodni, ale pacjent może zarażać jeszcze przed wystąpieniem objawów. Początek choroby często jest nietypowy (osłabienie, brak apetytu, ból brzucha, nudności), następnie może pojawić się żółtaczka (towarzyszy jej ciemne zabarwienie moczu i odbarwienie stolca). Nie jest to jednak stały objaw – 2/3 zachorowań przebiega bez żółtaczki. Przy lekkim przebiegu i braku typowych objawów choroba często nie jest rozpoznawana. Przechorowanie pozostawia trwałą odporność. Rozpoznanie ustala się na podstawie objawów klinicznych i badania krwi. Zapobieganie to przestrzeganie zasad higieny, odizolowanie osób chorych i szczepienia ochronne – podaje się domięśniowo 2 dawki. Nie ma leczenia swoistego. W pierwszym okresie zaleca się pobyt w szpitalu, leżenie w łóżku oraz lekkostrawną dietę. Mimo stosunkowo lekkiego przebiegu choroby zdarzają się powikłania w postaci marskości wątroby.
Wirusowe zapalenie wątroby typu B (wzw B), zwane również żółtaczką wszczepienną, wywołuje wirus HBV. Choroba jest bardzo rozpowszechniona, ocenia się, że nosicielem wirusa jest ok. 2 miliardów osób na całym świecie. Wirus jest odporny na czynniki zewnętrzne, nie zabija go nawet temperatura wrzenia wody. Jest 100 razy bardziej zakaźny niż wirus HIV. Do zakażenia dochodzi przez kontakt z zakażoną krwią, nawet ze śladową jej ilością. Dawniej były częste zakażenia w warunkach szpitalnych, np. przez przetoczenie krwi, użycie niedostatecznie wysterylizowanych narzędzi chirurgicznych, obecnie takie przypadki praktycznie już się nie zdarzają. Ciągle jednak zagraża wprowadzenie infekcji przez igły i strzykawki narkomanów, tatuaże, zabiegi kosmetyczne, a także przez kontakty seksualne. Może dojść do zakażenia płodu lub noworodka przez chorą matkę. Okres wylęgania trwa od kilku tygodni do 6 miesięcy. Różny może być przebieg choroby, niekiedy stanowi duże zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta. Występująca stosunkowo rzadko ostra postać z gorączką i żółtaczką powinna być leczona w szpitalu, najczęściej dochodzi do pełnego wyleczenia. W 80% przypadków nie występują ani żółtaczka, ani inne typowe objawy, u 2 na 3 chorych zakażenie przebiega bezobjawowo. Łagodny przebieg na ogół nie wzbudza podejrzeń i choroba nie jest rozpoznawana. Często ma charakter przewlekły i nie jest leczona, co powoduje długotrwałe nosicielstwo wirusa. Po pewnym czasie może doprowadzać do marskości wątroby, następnie raka wątroby i zgonu. Bardzo ważne jest możliwie wczesne ustalenie rozpoznania (na podstawie badania krwi). Leczenie powinno być prowadzone przez lekarza hepatologa lub specjalistę chorób zakaźnych. Stosuje się leki przeciw wirusowe, możliwe jest jedynie zahamowanie przebiegu choroby. Osoby, które są nosicielami HBV nie mogą być dawcami krwi ani narządów. Zapobieganie, oprócz przestrzegania sterylności zabiegów, unikania przypadkowych kontaktów seksualnych, to przede wszystkim szczepienia ochronne. Jest dostępna skuteczna szczepionka przeciw wzw B, podaje się ją domięśniowo w 3 dawkach ( 0, 1 i 6 mies.). Dla noworodków i dzieci 14 letnich oraz służby zdrowia szczepionka ta jest refundowana. Można również zaszczepić się szczepionką skojarzoną przeciwko wzw A i B, również w 3 dawkach. Obecnie zachorowalność na wzw B w Polsce maleje, natomiast wzrasta na wzw C, przeciwko której nie ma szczepionki.
Wirusowe zapalenie wątroby typu C (wzw C) jest wywoływane wirusem HCV. Do zakażenia dochodzi drogą krwi, najczęściej w szpitalu w czasie endoskopii, dializy, przetoczenia krwi. Choroba przebiega podstępne, bez charakterystycznych objawów, żółtaczka występuje rzadko, wzw C rozpoznaje się na podstawie badania krwi. Marskość wątroby może wystąpić po wielu latach. Konieczne jest leczenie w specjalistycznej poradni.
