Gruźlica, zwana dawniej suchotami, jest jedną z najstarszych chorób ludzkości. Obecnie ocenia się, że 1/3 światowej populacji jest zakażona prątkami gruźlicy (w tym dzieci 3-10%), a ok. 2-3 mln rocznie umiera. Najwięcej zachorowań i zgonów jest w krajach rozwijających się (95%), ale gruźlica występuje również w krajach wysoko rozwiniętych.
Gruźlica, zwana dawniej suchotami, jest jedną z najstarszych chorób ludzkości. Obecnie ocenia się, że 1/3 światowej populacji jest zakażona prątkami gruźlicy (w tym dzieci 3-10%), a ok. 2-3 mln rocznie umiera. Najwięcej zachorowań i zgonów jest w krajach rozwijających się (95%), ale gruźlica występuje również w krajach wysoko rozwiniętych.
PRZYCZYNY
Chorobę wywołują bakterie – Mycobacterium tuberculosis, zwane prątkami Kocha (Robert Koch odkrył je i opisał w 1882 roku). Do zakażenia najczęściej dochodzi drogą kropelkową, czasem pokarmową. Im bliższy i dłużej trwający kontakt z chorym, w którego plwocinie są prątki, tym większa szansa na zakażenie. Bakterie te mogą przetrwać w ziemi lub w kurzu nawet kilka lat, natomiast w promieniach słonecznych giną po około 5 minutach. Prątki wchłonięte drogą oddechową dostają się do płuc, następnie do pęcherzyków płucnych, które ulegają uszkodzeniu, a potem zwapnieniu, tworząc gruzełkowate zgrubienia. Prątki rozmnażają się i niszczą kolejne fragmenty płuc lub z krwią trafiają do innych narządów.
Nie u wszystkich pierwotne zakażenie doprowadza do choroby, dzieje się tak tylko w 10% przypadków. U pozostałej większości pozostaje jedynie ślad przebytego zakażenia pierwotnego. Decyduje o tym w dużej mierze liczba i żywotność prątków. Większe ryzyko zachorowania istnieje u osób niedożywionych, z upośledzoną odpornością, w podeszłym wieku, u alkoholików, chorujących na przewlekłe choroby (HIV, cukrzyca). U niemowląt i małych dzieci zakażenie pierwotne może się wiązać z wysiewem prątków do krwi i bardzo ciężkim, uogólnionym zakażeniem (prosówką, zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu).
Gruźlica popierwotna występuje w wyniku uaktywnienia się po latach gruźlicy pierwotnej. Obecnie najczęściej występuje u młodzieży i osób starszych z upośledzoną odpornością. Zmiany w płucach łatwo ulegają rozpadowi, powstają tzw. masy serowate, które zostają wykrztuszane i pozostaje po nich jama. Jednocześnie może dojść do rozsiewu w obrębie płuc, przewodu pokarmowego (przez połykanie), a drogą krwi także do innych narządów.
OBJAWY
Początkowy okres przebiega bezobjawowo, później pojawia się stan podgorączkowy, suchy kaszel, potem mokry, z wykrztuszaniem wydzieliny, osłabienie i brak apetytu, poty nocne. Rozległej gruźlicy towarzyszy najczęściej ciężki stan ogólny, wysoka gorączka, chudnięcie, krwioplucie, kaszel z obfitą wydzieliną, duszność.
Gruźlica pozapłucna może dotyczyć każdego narządu. Występuje w układzie moczowym, pokarmowym, mózgu, węzłach chłonnych, opłucnej, osierdziu, skórze a także w układzie kostno-stawowym.
Ustalenie rozpoznania bywa trudne. Badanie odczynu tuberkulinowego jest miarodajne tylko u osób nie szczepionych, nie odróżnia jednak zakażenia od choroby. Jedynym pewnym badaniem jest uzyskanie prątka gruźlicy z posiewu (plwociny, popłuczyn oskrzeli, żołądka lub innych płynów organicznych). Trwa to jednak dość długo. Wykonuje się również badanie RTG (które może uwidocznić nacieki w miąższu płucnym i we wnękach powiększenie węzłów chłonnych), a w przypadkach wątpliwych również tomografię.
LECZENIE
Leczenie w większości przypadków jest skuteczne. Trwa 6-9 miesięcy. Ponieważ ciągle pojawiają się nowe szczepy oporne na stosowane preparaty, w pierwszej fazie podaje się jednocześnie kilka leków. Najczęściej następuje wyraźna poprawa, ale nie można leczenia przerywać. Ważne jest pełnowartościowe, bogate w białko odżywianie, częste wietrzenie pomieszczeń. Chorych prątkujących należy izolować, są leczeni w szpitalu. Refundacją kosztów leczenia objęci są także nieubezpieczeni (bezdomni, niezarejestrowani bezrobotni).
ZAPOBIEGANIE
Zapobieganie – to unikanie kontaktów z osobami prątkującymi, wczesne wykrywanie chorych i skuteczne leczenie. Ważną rolę odgrywa szczepienie szczepionką przeciwgruźliczą – BCG. Obecnie szczepienie przeprowadza się tylko raz, w okresie noworodkowym. Zapobiega to najcięższym postaciom uogólnionego zakażenia pierwotnego (zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych). Szczepionka nie chroni przed wystąpieniem gruźlicy popierwotnej.
