Jak działają obesogeny?

Screenshot 2021-09-15 at 16-28-52 WW - obrazek wyróżniający
Obesogeny to związki zawarte w produktach codziennego użytku, które przez szkodliwy wpływ na metabolizm tkanki tłuszczowej sprzyjają rozwojowi otyłości.

Można powiedzieć, że obesogeny powodują zachwianie równowagi energetycznej w organizmie przez co dochodzi do otyłości. Robią to na trzy sposoby:

1. przyspieszają namnażanie komórek tłuszczowych;
2. wpływają na metabolizm, czyli wewnętrzne przemiany w komórkach tłuszczowych w ten sposób, że dążą one do kumulowania energii w postaci tłuszczu a nie do jego spalania;
3. wpływają na rodzaj hormonów wydzielanych przez tkankę tłuszczową.
W przebiegu tych mechanizmów pod wpływem obesogenów organizm z pewną konkretną kompozycją genetyczną po prostu staje się otyły i rozwija związane z otyłością powikłania.

Zajrzyjmy do wnętrza komórki

W naszych organizmach mamy pulę komórek, które są niezwykle podatne na to, co dzieje się na zewnątrz, w środowisku. Są to komórki macierzyste[1] (stem cell). Mają one wyjątkowe zdolności, bo potrafią zróżnicować się w wiele typów komórek: mięśniową, tłuszczową (adipocyt), kostną, układu krwionośnego, nerwową, układu odpornościowego, płciową lub nabłonek. Dzieje się tak, ponieważ komórki macierzyste potrafią sobie aktywować różne fragmenty swojego DNA. W zależności od tego, który fragment będzie aktywowany, z danej komórki macierzystej powstanie komórka określonego rodzaju. Jeżeli znajdą się w niej obesogeny, to wtedy one zadecydują o tym, jakie geny zostaną aktywowane, a przez to zadecydują o przyszłości komórki macierzystej. Mają zatem wpływ na to w jakiego rodzaju komórki się ona zróżnicuje czy np. w komórki mięśniowe czy tłuszczowe.

Czynniki, które decydują o tym, jakie geny są aktywowane w komórkach nazywamy czynnikami transkrypcyjnymi. Taki czynnik może spowodować, że aktywowane będą geny odpowiedzialne za rozwój np. komórek mięśniowych i utworzenie mięśni albo np. komórek tłuszczowych i utworzenie tkanki tłuszczowej. W obecności obesogenu czynnik odpowiedzialny za rozwój komórek mięśniowych przestanie być aktywny, a za to czynnik powodujący rozwój komórek tkanki tłuszczowej będzie aktywny z podwójną mocą i przez to dojdzie do nadmiernego rozwoju tkanki tłuszczowej.

Obesogeny mogą również wywoływać zmiany epigenetyczne. Są to zmiany wpływające na dostępność naszych genów dla czynników transkrypcyjnych. Epigenetyczne mechanizmy kontroli aktywności genów włączają te geny, które są potrzebne komórce do pełnienia specyficznej funkcji. Jednocześnie utrzymują w stanie nieaktywnym pozostałe geny, które nie są w danym momencie komórce potrzebne. Czynniki środowiskowe mogą zakłócać prawidłowe funkcjonowanie epigenetycznych mechanizmów kontroli genów. Prowadzi to do stanu, w którym w komórce będą aktywne geny, których ona nie potrzebuje, natomiast wyłączone te, które są istotne dla prawidłowego jej funkcjonowania. Wówczas taka komórka może przekształcić się w komórkę nowotworową.

Obesogeny mogą wywołać zmiany o charakterze epigenetycznym w strukturze naszego DNA powodując dostępność bądź niedostępność genów dla czynników transkrypcyjnych. Warunkiem do tego, aby z danej komórki macierzystej rozwinęła się np. komórka mięśniowa jest właściwe upakowanie łańcucha DNA, zawierającego kod genetyczny, aby odpowiedni czynnik transkrypcyjny miał do niego dostęp. Jeżeli tak się nie stanie, wówczas inny czynnik transkrypcyjny np. decydujący o rozwoju tkanki tłuszczowej będzie miał ułatwione działanie. Może też być tak, że pod wpływem obesogenów dojdzie do zmiany w strukturze DNA, polegającej na rozciągnięciu jego łańcucha. Wówczas komórka nie ma wyboru i może tylko rozwijać się w kierunku tworzenia tkanki tłuszczowej.

Obesogeny mogą nie tylko nasilać rozwój tkanki tłuszczowej i sprawiać, że nasze komórki macierzyste będą różnicowały się jedynie w komórki tłuszczowe. Mogą również wpływać na metabolizm komórki tłuszczowej, czyli przemiany zachodzące w jej wnętrzu. Komórki tłuszczowe mogą nie tylko magazynować energię w postaci tłuszczu, ale również mogą ją spalać. Pod wpływem obesogenów już jej nie spalają, tylko dalej gromadzą tłuszcz, nasilając lipogenezę, czyli odkładanie i magazynowanie tłuszczu w tkance podskórnej.

Kolejnym działaniem obesogenów jest wpływ na to, jakie aktywne substancje są wydzielane przez tkankę tłuszczową. Tkanka ta, to nie tylko magazyn energii, ale też wielki, czynny hormonalnie narząd. Uwalnia do krwi hormony zwane adipokinami, które wpływają na funkcjonowanie wielu narządów. Intensywność ich wydzielania zależy od masy tkanki tłuszczowej i stanu odżywienia człowieka. Najważniejszą ich funkcją jest regulacja metabolizmu glukozy w organizmie poprzez stymulowanie lub hamowanie wrażliwości tkanek na insulinę, przez co adipokiny biorą udział w regulacji procesów łaknienia i sytości.

Część z tych hormonów działa korzystnie, ale pod wpływem obesogenów może dojść do ich „uśpienia”, bądź też do eliminacji dobrych adipokin. Wówczas może nastąpić zwiększone wydzielanie tych hormonów tkanki tłuszczowej, które działają niekorzystnie i spowodować ich kumulację w organizmie a przez to przyspieszyć rozwój związanych z otyłością powikłań.

Na prawidłowe funkcjonowanie mechanizmów epigenetycznych mają wpływ czynniki środowiskowe, takie jak np. odżywianie, aktywność fizyczna, dym tytoniowy. Zmiany w stylu życia, takie jak zbilansowana dieta, czy odpowiednia ilość ruchu mogą tak samo skutecznie jak leczenie, odwrócić niekorzystne zmiany epigenetyczne.

 


[1] Komórki macierzyste (SC – stem cells) są pierwotnymi komórkami ludzkiego organizmu. Wyróżnia je nieograniczona zdolność podziału i rozwoju. Z nich rozwijają się wszystkie części ludzkiego organizmu: skóra, mięśnie, kości, nerwy, komórki krwi i organy. Komórki macierzyste dzieląc się, dają początek innym komórkom, które różnicują się w procesie dalszych podziałów w komórki krążące we krwi (krwinki czerwone, białe, płytki krwi i limfocyty) oraz w komórki, które dają początek komórkom tkanki kostnej, tłuszczowej, mięśniowej oraz komórkom stanowiącym tak zwane podścielisko szpiku. Niezwykłe właściwości komórek macierzystych powodują, że ich zastosowanie kliniczne jest coraz szersze. Dzięki nim skutecznie leczy się niektóre choroby nowotworowe, nienowotworowe (choroby układu krwi i układu immunologicznego) oraz dziedziczne.

Facebook
Twitter
Email

Newsletter

Co miesiąc najlepsze teksty WW w Twojej skrzynce!

Newsletter

Co miesiąc najlepsze teksty WW w Twojej skrzynce!