Są dzieci, które nie chcą jeść mięsa. Niektóre nie lubią jego smaku lub konsystencji. Inne odmawiają jedzenia mięsa, ponieważ współczują zwierzętom. Starszych może martwić wpływ intensywnej hodowli zwierząt na naturalne środowisko i klimat. Część młodych wegetarian nie je mięsa dlatego, że w ich rodzinach się go nie je. Czy brak mięsa w diecie dzieci oznacza niedobory ważnych składników odżywczych?
Opinie naukowców i lekarzy
Według wytycznych światowych towarzystw pediatrycznych i żywieniowych (American Dietetic Associations, Canadian Pediatrics Association, British Dietetic Association) oraz wyników badań prowadzonych w ciągu wielu lat przez Centrum Zdrowia Dziecka, dieta pozbawiona mięsa, w tym ryb, (wegetariańska), a również dieta wegańska, obejmująca tylko produkty roślinne, może dostarczać wszystkich substancji potrzebnych człowiekowi na każdym etapie rozwoju, w tym w czasie ciąży, laktacji oraz dzieciństwa i dorastania. Warunkiem jest właściwe skomponowanie jadłospisu i podawanie suplementów – szczególnie dzieciom wegańskim. Konieczna jest też regularna kontrola lekarska w celu oceny zdrowia i rozwoju dziecka. Zalecana jest indywidualna konsultacja z dietetykiem.
Źródło: Desmond M., Książyk J.: Czy dieta wegetariańska jest zdrowa dla dziecka?
Instytut Żywności i Żywienia – IŻŻ, zajmujący się wyznaczaniem polskich norm i zaleceń żywieniowych, w 2012 roku wydał opinię, zgodnie z którą prawidłowo skomponowany przez dietetyka jadłospis wegetariański zapewnia wszystkie niezbędne do rozwoju składniki, jest właściwy dla dzieci i może być stosowany również w żywieniu zbiorowym dzieci i młodzieży w placówkach. Autor opinii, dyrektor Instytutu prof. Mirosław Jarosz zaznaczył, że źle zbilansowana dieta, niezależnie od tego, czy zawiera mięso, czy też nie, wiąże się z ryzykiem niedoborów ważnych składników odżywczych. IŻŻ nie zalecał w opinii stosowania diety wegańskiej w żywieniu zbiorowym dzieci, ze względu na to, że właściwe skomponowanie tej diety jest trudniejsze niż w przypadku diety wegetariańskiej. (Opinia)
Zarówno IŻŻ, jak i Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej[i] są zaufanymi źródłami informacji dotyczących żywienia. Tworzą je specjaliści – naukowcy, lekarze i dietetycy. NCEŻ zaleca ograniczanie spożycia tłuszczów zwierzęcych i mięsa – szczególnie czerwonego – oraz zastępowanie ich produktami roślinnymi. Taki sposób żywienia, przy zapewnieniu wszystkich niezbędnych składników odżywczych jest właściwy i może przynieść korzyści zdrowotne. NCEŻ informuje, że prawidłowo skomponowane diety wegetariańska i wegańska są odpowiednie dla dzieci i młodzieży.
NCEŻ zachęca rodziców dzieci na diecie wegetariańskiej i wegańskiej do skorzystania z bezpłatnych konsultacji ze specjalistami poprzez serwis Centrum Dietetyczne Online. W ofercie są m. in. konsultacje rodzinne, które są skierowane dla co najmniej 2 osób, mających wspólny cel żywieniowy.
Zalecenia żywieniowe dotyczące małych dzieci w Polsce opracowują eksperci Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (PTGHiŻDz). W stanowisku ze stycznia 2021 stosowanie diety wegańskiej, obejmującej wyłącznie pokarmy roślinne u niemowląt i małych dzieci jest dopuszczone (zarówno PTGHiŻDz. jak i WHO zalecają wyłączne karmienie mlekiem matki do ukończenia przez dziecko szóstego miesiąca życia). Warunkiem jest objęcie dziecka kontrolą lekarza i dietetyka oraz przyjmowanie przez nie właściwie dobranych suplementów. Eksperci podkreślają, że źle zbilansowana i pozbawiona suplementów dieta wyłącznie roślinna wiąże się dla dzieci z poważnym ryzykiem dla zdrowia, a nawet życia. (Szajewska H., Socha P., Horvath A. i wsp.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne/Pediatria 2021; 18: 805 – 822)
Składniki odżywcze, które są w mięsie
Mięso zawiera duże ilości białka i żelaza, które są łatwo przyswajane przez organizm człowieka. Zawiera także witaminy i składniki mineralne: fosfor i cynk oraz miedź, magnez, siarkę. Jest bogate w witaminy z grupy B.
Składniki odżywcze, na które trzeba zwrócić szczególną uwagę komponując dietę wegetariańską lub wegańską to białko, żelazo, cynk, nienasycone kwasy tłuszczowe omega3, wapń oraz witaminy: witamina D i witaminy z grupy B, szczególnie witamina B12. Choć dieta roślinna zawiera te składniki, to zgodnie z opinią IŻŻ trzeba dostarczać je z pożywieniem w większych ilościach, ponieważ są trudniej przyswajalne. W diecie zawierającej produkty mleczne i jajka, o ile jest różnorodna i dobrze skomponowana, dostarczenie wszystkich składników potrzebnych rosnącemu człowiekowi nie jest tak trudne, jak w diecie wegańskiej.
Białko
Z badań prowadzonych przez Centrum Zdrowia Dziecka wynika, że spożycie białka przez dzieci na diecie wegetariańskiej lub wegańskiej pozostaje w normie lub ją przekracza. Rozwój takich dzieci jest prawidłowy, choć są przeważnie szczuplejsze niż dzieci na diecie mięsnej.
W przypadku diety wegańskiej bardzo istotna jest duża różnorodność produktów roślinnych, aby dostarczały wszystkich niezbędnych aminokwasów. Według amerykańskiej Rady Żywności i Żywienia dieta obejmująca różnorodne, dopełniające się białka roślinne może dostarczyć takiej samej ilości białka, jak produkty pochodzenia zwierzęcego. Te dopełniające się białka nie muszą być jedzone podczas jednego posiłku, ale w ciągu całego dnia. Czytaj więcej
Żelazo w produktach roślinnych to żelazo niehemowe. Instytut Żywności i Żywienia zaleca spożywanie go w większej ilości, niż w przypadku żelaza dostarczanego wraz z produktami pochodzenia zwierzęcego. Zawarta w świeżych i nieprzetworzonych produktach roślinnych witamina C zwiększa przyswajalność żelaza z pożywienia. Dlatego warto podawać do posiłków roślinnych zawierających żelazo świeże warzywa lub owoce. Lepiej posiłek zawierający żelazo popić sokiem owocowym niż czarną herbatą, która jest jednym z produktów hamującym jego przyswajalność. Takich korzystnych lub niekorzystnych połączeń produktów jest więcej. Dlatego ważny jest nie tylko ich dobór w diecie, ale też łączenie w poszczególnych posiłkach.
Wapń
Mięso nie jest bogate w wapń. W różnorodnej diecie dopuszczającej nabiał dostarczenie jego odpowiedniej ilości nie jest wyzwaniem. Szczególnie trzeba dbać o jego właściwą ilość w diecie wegańskiej. Czytaj więcej
Witaminy i minerały
Dieta wegańska wymaga suplementacji witaminy B12, która bierze udział w wytwarzaniu czerwonych krwinek i prawidłowym działaniu układu nerwowego. Witamina ta występuje głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego (m. in. w jajach). Produktem niepochodzącym od zwierząt, który ją zawiera są drożdże.
Potrzeba suplementowania witaminy D dotyczy wszystkich dzieci w Polsce, niezależnie od ich diety. Jej suplementację warto skonsultować z lekarzem, ponieważ nadmiar też może być szkodliwy.
Minerały: cynk, miedź, fosfor można uzupełniać w diecie jedząc m. in. nasiona słonecznika i pestki dyni. Siarka zawarta jest m. in. w cebuli.
Chcesz wiedzieć więcej o tym, gdzie szukać substancji niedoborowych?
Substancje, których brakuje również w przeciętnej diecie mięsnej to kwasy tłuszczowe nienasycone, szczególnie kwas omega 3, ważny w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego. Osoby nie jedzące ryb lub jedzące je rzadko, powinny dostarczać go organizmowi, jedząc oleje lniany i rzepakowy (tłoczone i spożywane na zimno), orzechy włoskie, siemię lniane, nasiona chia.
Korzyści związane z dietą roślinną
Rezygnacja z mięsa, to nie tylko rezygnacja z korzystnych substancji w nim zawartych, ale też tych szkodliwych.
Mięso zawiera nasycone kwasy tłuszczowe, które są ważnym źródłem energii, jednak w zbyt dużej ilości są szkodliwe dla zdrowia. W przypadku młodych ludzi dotyczy to przede wszystkich osób z nadwagą, dla których większe spożycie produktów roślinnych oznacza mniejszą ilość tych kwasów w diecie a przy okazji mniejszą wartość energetyczną pożywienia. Nawyki żywieniowe związane z jedzeniem dużych ilości mięsa mogą też wpłynąć na sposób odżywiania w przyszłości, a co za tym idzie, ryzyko zachorowania na wiele chorób, w tym nowotwory i choroby układu krążenia. Jak pisze prof. Janusz Książyk z Kliniki Pediatrii, Żywienia i Chorób Metabolicznych Centrum Zdrowia Dziecka dieta oparta na roślinach obniża ryzyko chorób wieku dorosłego.
Szczególnie szkodliwe dla zdrowia są konserwanty zawarte w mięsie poddawanym obróbce w wysokiej temperaturze. Dodawany podczas peklowania azotyn sodu (E250) w wysokiej temperaturze wchodzi w reakcje z produktami rozkładu aminokwasów i prowadzi do powstawania rakotwórczych substancji (nitrozoamin). Niemowlęta nie powinny w ogóle spożywać przetworów mięsnych zawierających azotyny, ponieważ grozi to w ich przypadku niedokrwistością. Ostrzeżenie przez spożywaniem takich produktów zawierał m. in.. in. opublikowany w 2015 roku raport Światowej Organizacji Zdrowia (WHO).
Azotyn sodu chroni produkty mięsne, szczególnie te o długim terminie przydatności, przed wytworzeniem bardzo niebezpiecznej toksyny wytwarzanej przez pałeczki jadu kiełbasianego. Co prawda jad kiełbasiany może w odpowiednich warunkach wytworzyć się w różnych produktach, nie tylko w zepsutym mięsie, jednak dieta bezmięsna ma tę zaletę, że ogranicza ryzyko poważnych zatruć pokarmowych. Również nieprzebadane przez weterynarza mięso z nielegalnego uboju może stanowić bardzo poważne ryzyko dla zdrowia.
Nie jest tak, że dieta roślinna daje pewność unikania szkodliwych substancji w jedzeniu. Jedną z nich jest glifosat – środek ochrony roślin obecny w preparacie Rundup, który według części badań jest substancją rakotwórczą. Obecny jest on w niektórych produktach spożywczych, w tym w kukurydzy i soi, sprowadzanych do Polski z Ameryki Południowej, zmodyfikowanych genetycznie tak, by herbicyd im nie szkodził. Glifosat obecny w paszach przechodzi jednak do mięsa, jaj i mleka.
Nawet nie wybierając bezmięsnej diety warto ograniczać spożycie mięsa i stawiać na to, dobrej jakości, pochodzące od zwierząt hodowanych ekologicznie, które mają dostęp do świeżego powietrza i trawy. Zwierzęta stłoczone w klatkach często chorują, podawane im są antybiotyki, które pozostają w mięsie.
Niestety oczekiwania konsumentów idą w innym kierunku – dostępnych w dużej ilości, tanich produktów. Dlatego tak dobrze rozwija się chów przemysłowy, który nie tylko skutkuje hodowaniem zwierząt w bardzo złych dla nich warunkach, ale jest szkodliwy, ze względu na koncentrację odpadów, dla środowiska i mieszkańców miejscowości, w których działają fermy. Niestety ze względu na przepisy chów przemysłowy przenoszony do Polski jest z krajów zachodniej Europy. Czytaj więcej
Bezmięsne i roślinne gotowanie
Przygotowywanie bezmięsnych lub zupełnie roślinnych, zbilansowanych posiłków może być na początku wyzwaniem dla osób, które dotychczas gotowały głównie potrawy mięsne. Przy różnorodnej diecie będzie jednak korzystniejsze dla zdrowia, niż tradycyjna, tłusta kuchnia, obejmująca codzienne mięsne posiłki, szczególnie wędliny i smażone produkty. Problemem może być zapewnienie odpowiednich składników niejadkom, które nie chcą nie tylko jeść mięsa, ale odmawiają też jedzenia warzyw i niechętnie próbują nowości. Można próbować przemycać im dodatkowe produkty w jedzeniu, które znają i lubią: np. dodawać mielonych orzechów do sosu pomidorowego, zastępować zwykły makaron razowym, dodawać mielonego siemienia lnianego do kotletów z fasoli (poza tym, że zawiera kwasy omega 3, pomaga sklejać kotlety lub pasztet).
Obecnie produkty, które dostarczają ważnych składników odżywczych weganom i wegetarianom są powszechnie dostępne. Niestety, są wciąż droższe niż mięso niskiej jakości – dotyczy to zwłaszcza produktów przetworzonych, takich jak gotowe bezmięsne parówki i kotlety. Dlatego warto samemu przygotowywać posiłki.
Nieocenionym wsparciem dla osób opiekujących się dziećmi odmawiającymi jedzenia mięsa jest Internet. To źródło ogromnej ilości przepisów i kulinarnych inspiracji, miejsce zakupów produktów i suplementów (np. dużych opakowań orzechów lub suszonych owoców), a także sposób na kontakt ze specjalistą – dietetykiem lub lekarzem.
Jednym z miejsc, gdzie warto poszukać przepisów jest serwis diety.nfz.gov.pl. Po zalogowaniu można tam uzyskać 14 dniowy, darmowy, przykładowy zestaw zbilansowanych wegetariańskich posiłków wraz z listą zakupów do wydrukowania.
Bezpłatne jadłospisy roślinne można otrzymać zapisując się do akcji prowadzonej przez Fundację Viva „Zostań wege na 30 dni”
Ciekawe przepisy roślinne – „nie tylko dla wegan” poleca też blog Jadłonomia.
***
Najważniejszą zasadą zdrowego żywienia ludzi w każdym wieku i niezależnie od stosowanej diety jest zróżnicowany jadłospis z i przewagą produktów niskoprzetworzonych. Nic nie zastąpi zdrowego stylu życia i dużej ilości ruchu.
Co więc zrobić, gdy dziecko odmawia jedzenia mięsa? Małgorzata Desmond, dietetyk z Centrum Zdrowia Dziecka w rozmowie z Medycyną Praktyczną zauważyła, że najgorsze co można zrobić, to na siłę zabronić dziecku wegetarianizmu. Zapewne i tak nie będzie jadło mięsa i rzeczywiście sobie zaszkodzi brakiem odpowiednich substancji w diecie. Dlatego warto podejść do sprawy spokojnie i zwrócić się o poradę dietetyczną do specjalisty w zakresie żywienia. Ale powinien być to jednak dietetyk, który zna literaturę medyczną na temat wegetarianizmu.
Chcesz poczytać więcej?
https://www.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2020/12/Normy_zywienia_2020web-1.pdf
https://malgorzatadesmond.com/aktualnosci/publikacja-nutrition-reviews-875/
[i] NCEŻ powstało w 2020 roku po połączeniu IŻiŻ i Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny.
